معاون وزیر راه و شهرسازی دولت مسعود پزشکیان اخیراً از آغاز مطالعات گسترده برای ایجاد ۲۷ سکونتگاه جدید در سواحل جنوبی ایران خبر داده است. این پروژه که در استان‌های «خوزستان، بوشهر، هرمزگان و سیستان‌وبلوچستان» برنامه‌ریزی شده، با هدف توسعه اقتصادی، افزایش اشتغال و بهره‌برداری از ظرفیت‌های خلیج فارس و دریای عمان معرفی می‌شود. اما پشت این شعارهای توسعه‌گرایانه، نگرانی‌های عمیقی در میان جوامع بومی عرب و بلوچ نسبت به تهدید هویت فرهنگی و تغییر بافت جمعیتی این مناطق وجود دارد.
طرح توسعه یا مهندسی جمعیت؟
در نگاه اول، ایجاد سکونتگاه‌های جدید می‌تواند به بهبود شرایط اقتصادی و رفاه مردم منطقه کمک کند. توسعه زیرساخت‌ها، افزایش دسترسی به خدمات، و ایجاد فرصت‌های شغلی می‌تواند زندگی را برای ساکنان این مناطق آسان‌تر کند. با این حال، فعالان بومی و ناظران مسائل اجتماعی هشدار می‌دهند که این پروژه‌ها می‌توانند به شکل تدریجی باعث جابجایی اجباری و تغییر جمعیت در این مناطق شوند.
گزارش‌ها حاکی از آن است که در برخی مناطق، زمین‌های متعلق به بومیان عرب و بلوچ به نهادهای نظامی یا سرمایه‌گذاران دولتی واگذار شده و سکونتگاه‌های سنتی آنها تخریب شده است. این روند به نوعی مهندسی جمعیت تعبیر می‌شود که هدف آن تغییر ساختار اجتماعی و فرهنگی جوامع محلی است.
تغییر بافت جمعیتی؛ تهدیدی برای هویت فرهنگی
با ورود جمعیت‌های غیر بومی و ساخت سکونتگاه‌های جدید، زبان، فرهنگ، آداب و رسوم بومیان در معرض فراموشی قرار می‌گیرد. بلوچ‌ها و عرب‌ها با هویتی چند هزار ساله در این مناطق زندگی کرده‌اند و فرهنگ و زبانشان ریشه در تاریخ و جغرافیای منطقه دارد. تغییر ناگهانی در ترکیب جمعیتی می‌تواند به تضعیف این هویت‌های محلی منجر شود.
فعالان بومی معتقدند که این پروژه‌ها به جای اینکه به ارتقای جایگاه بومیان کمک کنند، آنها را به حاشیه رانده و امکان حفظ سنت‌ها و ارزش‌های فرهنگی‌شان را محدود می‌کند. به عبارت دیگر، توسعه‌ای که بدون مشارکت واقعی بومیان و احترام به حقوق فرهنگی آنان انجام شود، نه تنها به رشد مناطق کمک نمی‌کند بلکه باعث تخریب هویت و ناامنی اجتماعی می‌شود.
دولت و وعده‌های توسعه پایدار
مسئولان دولتی ضمن تاکید بر مشارکت نیروهای بومی در اجرای پروژه‌ها و رعایت استانداردهای زیست‌محیطی و شهرسازی، وعده داده‌اند که توسعه سواحل جنوبی ایران به گونه‌ای انجام خواهد شد که منافع بومیان حفظ شود. با این حال، فقدان شفافیت در جزئیات برنامه‌ها و نگرانی‌های مطرح‌شده توسط فعالان اجتماعی، همچنان بر ابهام آینده این پروژه‌ها افزوده است.
طرح‌های توسعه اقتصادی در مناطق ساحلی جنوب ایران اگرچه پتانسیل ایجاد فرصت‌های جدید را دارد، اما بدون توجه جدی به حفظ هویت فرهنگی و حقوق بومیان، می‌تواند زمینه‌ساز بحران‌های اجتماعی و فرهنگی شود. حفظ زبان، فرهنگ و شیوه زندگی بومیان عرب و بلوچ نه تنها حق طبیعی آنهاست بلکه کلیدی برای توسعه پایدار و عدالت اجتماعی در این مناطق است.
برای رسیدن به توسعه واقعی و پایدار، ضروری است که دولت با مشارکت فعال بومیان، شفافیت کامل در برنامه‌ها، و احترام به هویت فرهنگی، مسیر طرح‌های سکونتگاه‌های ساحلی را بازنگری کند. در غیر این صورت، پروژه‌هایی که امروز به نام توسعه آغاز شده‌اند، فردا می‌توانند به نمادی از تبعیض و از دست رفتن میراث فرهنگی تبدیل شوند.
